De wereld kent Anne Frank door het verhaal dat in haar woorden wordt verteld in het boek Het Achterhuis. Tussen 1942 en 1944 zaten Frank en haar familie samen met vier anderen ondergedoken in het bijgebouw van haar vaders bedrijf. De belangrijkste bron voor dit verhaal is het dagboek dat zij tijdens die periode bijhield. Maar wat niet vaak genoeg genoemd wordt, is dat Het Achterhuis geen directe kopie is van Franks dagboek. Zij schreef zelf bij leven al een aangepaste versie voor publicatie na de oorlog, waarvoor ze passages over bijvoorbeeld haar seksualiteit en de soms stroeve relatie met haar moeder schrapte. Haar vader Otto deed voor de definitieve publicatie in 1947 hetzelfde. Anne Frank is door deze censuur en door de receptie van Het Achterhuis in de afgelopen 75 jaar verworden tot een bijna ontastbaar rolmodel, het gezicht van de Holocaust. Regisseur Ben Sombogaart is voor zijn nieuwe film Mijn beste vriendin Anne Frank allerminst bang om aan deze welbekende versie te tornen. En dat is voor de eerste Nederlandstalige film over Anne Frank een bijzonder interessante insteek.
Hanneli Goslar
De titel van Sombogaarts film geeft al meteen zijn belangrijkste uitgangspunt weg: het dagboek van Anne Frank vormt niet de belangrijkste bron voor deze verfilming. Voor de eerste Nederlandstalige verfilming over Frank, had Sombogaart simpelweg Het Achterhuis naar het zilveren scherm kunnen vertalen. Maar hij snapte duidelijk dat zijn publiek zó bekend is met Franks woorden, dat het ontzettend moeilijk is om er nog een spannende of zelfs interessante oorlogsfilm van te maken. Hij baseerde zijn film daarom op het boek Memories of Anne Frank: Reflections of a Childhood Friend van de Amerikaanse auteur Alison Leslie Gold uit 1997. In dit werk staat de vriendschap van Anne met haar jeugdvriendin Hanneli Goslar centraal. De inmiddels bejaarde Goslar, die overigens nog steeds in leven is en in Jeruzalem woont, deelde hiervoor haar herinneringen aan Anne met Gold.
Goslar werd geboren in Berlijn in 1928, maar verhuisde naar Amsterdam na de opkomst van Adolf Hitler en de NSDAP. Daar raakte ze bevriend met Anne, die net als zij naar de Montessori-school ging. Tijdens de oorlog overleefde Hanneli met haar jongere zusje Gabi 14 maanden in kamp Bergen-Belsen. Na de oorlog, in 1947 emigreerde ze naar Israël, waar ze verpleegster werd en sindsdien meermaals voor schriftelijke publicaties en documentaires heeft verteld over haar belevenissen tijdens de Holocaust en haar vriendschap met Anne.
Die vriendschap biedt mogelijkheden om een Anne te laten zien die we niet zo goed kennen. Een Anne van vóór (en zelf ná) haar verblijf in het Achterhuis. Het biedt de mogelijkheid om een Anne te laten zien die niet is vormgegeven door haar egodocument, maar door de herinneringen van één van de laatst nog levende mensen die haar heeft gekend. Die mogelijkheden heeft Sombogaart dan ook met beide handen aangenomen. En dit vormt het sterkste punt van de film.
Anne Frank
In Mijn beste vriendin Anne Frank zien we daardoor een nog niet ondergedoken Anne in 1942. Ze woont aan het Merwedeplein te Amsterdam, een voor de meeste kijkers veel onbekendere omgeving dan het Achterhuis, maar voor Anne een veel natuurlijkere. Ondanks de Duitse bezetting en de bijbehorende dreigingen voor haarzelf, haar familie en de dierbaren om haar heen, lijkt ze relatief zorgeloos. We zien een puber, die de grenzen van de gezaghebbers in haar leven opzoekt en soms schromelijk overschrijdt, vooral die van haar geliefde vader Otto. We zien een tienermeisje dat volop bezig is met haar seksualiteit en met knappe jongens die haar ook wel zien zitten. En we zien een kind met een sterke persoonlijkheid, dat weleens wordt meegesleurd in de sociale regels van tienermeisjes, soms tot irritatie van Hanneli.
Met andere woorden komt er een Anne naar voren, die verre van perfect is. Ze is bij tijd en wijlen een regelrecht bakvisje, een irritante trut, een drabber die het bloed onder je nagels vandaan haalt. Maar de scènes tussen de twee hartsvriendinnen onderling brengen die ondeugden van Anne wat in balans. Er ontstaat een beeld van een hechte vriendschap, die ondanks Annes gebreken, voor Hanneli nog steeds vervuld is van liefde. Als het ware vormen die elementen de puzzelstukjes die het beeld van Anne Frank als een écht dimensioneel en complex personage voltooien. Sombogaarts bewerkstelliging van dit effect is op zijn minst lovenswaardig te noemen. De vertolkingen van historische vrouwen wereldwijd vervallen zelfs in de 21ste eeuw nog regelmatig in eenzijdige portretten en zelfs achterhaalde karikaturen. Dat Sombogaart deze fout in de eerste poging van Nederlandse bodem meteen ontwijkt, is veelbelovend voor zowel de nationale filmwereld als de publieksgeschiedenis.
Narratief
Mijn beste vriendin Anne Frank is niet per se een cinematisch hoogstandje op het gebied van esthetiek of effect. Desalniettemin is het een heel interessante film. Niet alleen in de laatste zin, omdat het de eerste Nederlandstalige film is die over haar gaat. Maar bovenal door het narratief dat een veel voller beeld geeft van Anne dan we tot nu toe op het toneel of op het zilveren scherm hebben gezien.