Het verleden tot leven wekken kan op veel verschillende manieren worden gedaan. Museummedewerkers denken na over de manieren waarop ze hun collecties kunnen opstellen om de historische ervaring van de bezoeker te vergroten. Televisieproducenten kunnen acteurs inzetten om het verleden na te bootsen voor programma’s als Het verhaal van Nederland. En geloof het of niet, maar er zijn theoretische natuurkundigen die onderzoeken hoe je een tijdmachine moet bouwen. De organisatie Historische Verhalen richt zich op het schrijven. Door fictie met feiten te vermengen proberen de redacteurs en auteurs het verleden weer tot leven te brengen.
Verwachtingen ondermijnen
Historische Verhalen is een digitale uitgeverij, die ook fysieke bundels uitgeeft met verzamelingen korte verhalen die zich afspelen in het verleden. Eerder verschenen al Korte verhalen uit de Gouden eeuw, Korte verhalen uit de Oudheid en Korte verhalen uit de Middeleeuwen, alsmede vijf verzamelbundels met meer uiteenlopende onderwerpen en tijdsperioden. Nu is het de beurt aan Korte verhalen uit de Vroegmoderne Tijd. Schrijvers Hay van den Munckhof, Debby Willems, Sandrine van der Velde, Marloes Jongewaard en Victor Lemstra, onder begeleiding van hoofdredacteur Rik van der Vlugt, nemen ons met hun vertellingen mee terug naar de periode tussen de val van Constantinopel en de tijd van Napoleon.
De meeste mensen zullen een beeld van de vroegmoderne tijd in hun hoofd hebben dat lijkt op het schilderij op de voorkant van het boek: een verleden vol met weelderige jurken, gepoederde pruiken, barokke landhuizen en romantische schilderijen die met hun gouden lijsten alle muren bedekken. In werkelijkheid behelst de vroegmoderne tijd meer dan 300 bewogen jaren, waarin het aangezicht van ons continent enorm veranderde. En niet alleen voor de allerrijksten, zoals op het schilderij, maar ook voor de allerarmsten. Voor mannen, vrouwen, en voor een groter wordende groep mensen die hier niet vrijwillig terecht waren gekomen. Maar ook voor hele bevolkingen buiten de grenzen van Europa vonden grote ontwikkelingen plaats die verstrekkende gevolgen hadden. Zonder in een inleiding of voorwoord in te gaan op bestaande discussies over diversiteit, doen de schrijvers wat ze het beste kunnen: erover schrijven. Door op deze manier de verwachtingen te ondermijnen, verrijken ze de historische ervaring alleen maar meer.
“Waar zou het nu eens over gaan?”
Voor deze vrouwenhistorica was er reden genoeg om blij te worden van de inhoud. Het merendeel van de hoofdpersonages in de korte verhalen is namelijk voor de verandering eens niet man, maar vrouw! En ze zijn ook nog eens van verschillende afkomsten. Zo komen er een aantal edelvrouwen voorbij, maar ook herbergiers en dienstmeisjes. Hun verhalen worden bovendien door de schrijvers vanuit originele perspectieven verteld. Het boek opent bijvoorbeeld met een stuk van Victor Lemstra dat zich tijdens een muziekwedstrijd afspeelt waar Wolfgang Amadeus Mozart aan heeft meegedaan. Hij vertelt het alleen vanuit de ogen van diens oudere zus Maria, die ook deelnam. En Debby Willems weet in haar vertelling ‘Het toneelspel’ zó intrigerend met invalshoeken te werken, dat zij zorgt voor dé climax van het boek. Het verhaal lijkt over de sappige intriges te gaan in aanloop naar een elitehuwelijk. Maar door achternamen te verhullen, snapt de lezer pas in de laatste zinnen dat het verhaal afstevent op één van de bloederigste gebeurtenissen van de eeuw. De verhalen spelen zich dan wel af in het verleden, waardoor je zou kunnen denken dat het allemaal maar stoffig gaat worden. Maar door deze toepassingen voelen ze juist hartstikke fris en modern aan.
Wat die associaties nog verder versterkt, is dat niet alleen de zogenaamde ‘grote gebeurtenissen’ die de geschiedenisboeken hebben gehaald worden behandeld. Er komen ook ontwikkelingen voorbij die de realiteit van ‘normale’ mensen destijds op zijn kop hebben gezet, maar waar we minder vaak bij stilstaan: de komst van Ottomaanse koffiehuizen in Wenen bijvoorbeeld of de intrede van tomaten in Italië. De schrijvers zijn bovendien niet bang om gebieden te belichten waar sommige lezers misschien echt nog nooit van hebben gehoord. Dit zijn zowel theoretische velden, waaronder de realiteit van zwarte mensen in wit Europa, als geografische gebieden. Alle uithoeken van de wereld komen aan bod: van Duitsland tot Korea en van West-Afrika tot het huidige Peru. Die ontzettende variatie tezamen, vult je als lezer met enthousiasme en anticipatie voor wat er nog komen gaat. Bij het aanbreken van een nieuw verhaal denk je telkens weer: “Waar zou het nu eens over gaan?”
Wat wel opvallend is, is dat één van de grootste ontwikkelingen van de vroegmoderne tijd met de meest verstrekkende gevolgen een beetje over het hoofd wordt gezien. De oorspronkelijke bevolkingen van het Amerikaanse, Aziatische en Afrikaanse continent worden enerzijds wel behandeld in verhalen als ‘Naar Ouida’, ‘Chan-Mi’ en ‘Boodschapper van de goden’. En in ‘Zoete broodjes’ speelt een zwart meisje in dienst van een rijke man in Middelburg zelfs de hoofdrol. Maar het soort personages die door de groeiende slavenhandel werden verscheept en op plantages belandden ontbreken.
Heerlijk vermaak
Dat mag de pret echter niet drukken. De Vroegmoderne versie van Historische Verhalen blijft een boek dat je in je vrije uren erbij wilt pakken voor het volgende hoofdstuk. Het is heerlijk vermaak en een verrijkende ervaring voor historici, liefhebbers van geschiedenis en alle andere lezers die gewoon zin hebben in mooie verhalen.